Rob van Glabbeek
1752 West Selby Lane, Redwood City, CA 94061, USA
rvg@cs.stanford.edu
Onder zeden versta ik hier een geheel van gedragsregels die, direct of indirect, te maken hebben met sex. De meeste mensen vinden het bijvoorbeeld onzedelijk om naakt over straat te lopen, of om er meerdere sexuele partners tegelijk op na te houden. Zedelijke mensen zouden zich schamen als ze betrapt worden bij het bekijken van een pornofilm, of als een gedachtelezer hun sexuele fantasien zou publiceren.
Zedelijkheid is tamelijk onafhankelijk van andere vormen van verstandsverbijstering, zoals geloof en heerschappijaanvaarding (alhoewel een zekere correlatie met geloof niet ontkend kan worden). Zo zijn er talrijke atheistische libertariers die voor geen prijs naakt over het strand zouden wandelen (alhoewel iedere libertarier uiteraard het recht van anderen erkent om naakt door het leven te gaan). En evenzeer zijn er lieden die allerlei zedelijke vooroordelen overboord gegooid hebben, en desalniettemin in God geloven danwel menen dat de overheid het recht heeft om hen de wet voor te schrijven.
Van de drie paketten misvattingen heerschappij, geloof en zedelijkheid, is heerschappij misschien het kwalijkst. De heerschappijaanhangers maken namelijk voornamelijk het leven van anderen zuur (en daarmee van mij), terwijl de gelovige en zedelijke mens met name zichzelf beperkingen oplegt. Helaas leiden de meeste mensen aan al deze misvattingen, wat uiteraard een gevaarlijke combinatie is. Maar de hoeveelheid ellende die de mensheid zichzelf aandoet alleen al door zich zedelijke dogma's aan te praten---met name het dogma dat echtgenoten onder geen voorwaarde ,,vreemd mogen gaan''---valt met geen pen te beschrijven. En als ik de drie paketten misvattingen zou moeten rangschikken op basis van de hoeveelheid vestandsverbijstering die nodig is om er in te trappen, kom ik tot de ordening:
Voor de mythe dat heerschappij goed is, danwel een noodzakelijk kwaad, worden van vele kanten allerhande drogredenen aangeboden. Om in heerschappij te geloven is het voldoende deze drogredenen voor zoete koek aan te nemen, in de waan dat het hier om welgefundeerde argumenten handelt.
Het geloof in God is vanuit een intellectueel standpunt ernstiger. De gelovingen erkennen doorgaans namelijk dat er geen enkel bewijsmateriaal is voor het bestaan van God, en menen tot dit bestaan te kunnen concluderen zonder enige vorm van redenering. In dit licht is het geloof in paranormale verschijnselen minder ernstig: hier baseren de gelovigen hun overtuiging vaak (mede) op bewijsmateriaal. Weliswaar bewijsmateriaal van uiterst dubieuse wetenschappelijke qualiteit, maar een mislukte redenering is meer dan niets.
Zedelijkheid is op deze schaal nog ernstiger dan geloof. Tenzij het voortkomt uit geloof natuurlijk. Als iemand gekleed in het water stapt (om maar een extreem voorbeeld te noemen) vanwege de vrees dat hij anders niet in de hemel komt, is er sprake van een rationele redening (welinswaar gebaseerd op een irrationele aanname, maar toch). Ook heb ik geen kritiek op de mensen die zedelijkheid simuleren om te voorkomen dat ze medemensen tegen zich in het harnas jagen; dit is vaak zeer rationeel gedrag. Nee, ik doel hier op zuivere zedelijkheid: het gedrag van iemand die bijvoorbeeld in geen omstandigheid naakt zou zwemmen, zelf als zij zeker weet dat niemand zich er aan zou storen. Voor dit soort gedrag ontbreekt namelijk niet alleen een redenering, er is geen enkele rechtvaardiging voor handen. Gelovers begaan nog enige intellectuele activiteit: ze geloven. Goed, ze redeneren niet, maar ze menen te weten dat God bestaat, en dat verklaart hun verdere gedrag. Zedelijkheid, in zuivere vorm, wordt daarintegen niet gerechtvaardigd door enige gedachtegang. Publieke naaktheid is slecht in zichzelf, zonder reden.
Sommige lezers zullen misschien willen tegenwerpen dat er wel degelijk redenen zijn voor zedelijk gedrag. Zo zou iemand niet naakt op het strand willen lopen vanwege de vrees aangerand te worden bijvoorbeeld, of omdat de samenleving slechter af is als lust opgeroepen wordt door naakte lichaamsdelen. Behalve dat deze argumenten geen hout snijden (wat op dit punt niet van belang is) zou ik willen stellen dat voor de meeste zedelijke mensen dit soort redeneringen geen rol speelt. Het is een eenvoudig (gedachten) experiment om een zedelijkheidslijder in een omgeving te plaatsen waar geen dreiging van de medemens bestaat (ook niet indirect via geschokte werkgevers en zo), en geen vermindering van zedelijkheid te bespeuren. Ook zullen de meeste zedelijkheidslijders geen moeite hebben met het ,,opwekken van lust'' indien dit gebeurt door het dragen van aantrekkelijke maar geaccepteerde kleding. Nu zijn er ongetwijveld lieden die zich zedelijk gedragen omdat ze bedacht hebben dat dit ergens goed voor is. Maar mijn ervaring suggereert dat de meeste mensen zich zedelijk gedragen omdat ze zo geindoctrineerd zijn door het cultuurpatroon waarin ze zijn opgegroeit, en niet omdat ze er argumenten voor hebben.
Bij mijn classificatie van zedelijkheid als irrationeel gedrag moet it echter een uitzondering maken voor wat ik zou willen noemen neozedelijkheid. Hieronder versta ik het gedrag van iemand die inziet dat zedelijkheid irrationeel is, maar nog altijd leidt onder de negatieve psychologische associaties die onzedelijk gedrag met zich meebrengt. Het is namelijk goed mogelijk dat, na jaren van indoctrinatie, onzedelijk gedrag onwillekeurig allerlei psychologische alarmsignalen oproept. Ik kan dit uit eigen ervaring bevestigen: bij het doorbreken van een in mijn jeugd opgebouwd taboe, waarvan ik inmiddels de zinloosheid heb ingezien, constateer ik onvermijdelijk verschijnselen als een versnelde hartslag, transpiratie, etc. Nu is het in mijn geval gelukkig zo dat ik het opwindend vind om dergelijke hindernissen te nemen, hetgeen resulteert in gevoelens van victorie, sexuele opwinding en verhoogde zelftevredenheid. Maar iemand met een iets andere psygologische samenstelling kan best negatieve gevoelens opwekken door zich onzedelijk te gedragen, en om dit te vermijden hier maar van afzien. Zolang zoiemand de grond van zijn zedelijk gedrag maar herkent als een psychische tekortkoming, kan het vertoonde gedrag best rationeel zijn. Dit classificeer ik dan als neozedelijkheid.